سوخت، دشمن پنهان موتور شما
بررسی تأثیر سوخت مایع بر دوام موتور
موتورها — چه بنزینی و چه دیزلی — برای ایجاد احتراق به ترکیب سوخت و هوا وابسته‌اند. شاید در نگاه اول عجیب به نظر برسد، اما حقیقت این است که همین سوخت مایعی که داخل باک می‌ریزیم می‌تواند به دشمن موتور تبدیل شود و به دوام و سلامت آن آسیب برساند. در این مقاله، می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که چگونه سوخت تبخیرنشده می‌تواند باعث مشکلاتی مانند رقیق شدن روغن و آلودگی دوده‌ای شود و در نهایت به سلامت کلی موتور لطمه بزند.
بررسی تأثیر سوخت مایع بر دوام موتور
نوشته: لیک اسپید جونیور
ترجمه: مریم سبزعلی
مشکل اصلی: سوخت مایع
در فرآیند احتراق، هیچ‌گاه خودِ مایع بنزین یا گازوئیل نمی‌سوزد؛ آنچه واقعاً می‌سوزد، بخار سوخت است. اما متأسفانه تمام سوخت به بخار تبدیل نمی‌شود و مقداری از آن به‌صورت مایع باقی می‌ماند و به آلاینده‌ای درون موتور تبدیل می‌شود. این سوخت تبخیرنشده می‌تواند باعث مشکلاتی مثل رقیق شدن روغن موتور و شست‌وشوی آن از دیواره‌های سیلندر شود. همچنین، سوخت نسوخته به کربن (دوده) تبدیل می‌شود که سلامت موتور را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
روغن، خون حیاتی موتور است و آلودگی‌هایی مثل سوخت و دوده، مثل کلسترول بد در خون عمل می‌کنند — هر چه میزان‌شان بالاتر برود، خطر مشکلات بیشتر می‌شود.
رقیق شدن روغن توسط سوخت
زمانی که سوخت مایع وارد روغن موتور می‌شود، گرانروی (ویسکوزیته) روغن کاهش پیدا می‌کند. این کاهش ویسکوزیته می‌تواند باعث افزایش سایش، کاهش فشار روغن و در نهایت آسیب به یاتاقان‌ها شود. در آزمایش‌های روغن کارکرده، معمولاً رابطه مستقیمی بین سایش زیاد و افزایش رقیق‌شدگی سوخت مشاهده می‌شود.
در بررسی روزانه نمونه‌های روغن کارکرده، در ۹ مورد از ۱۰ مورد، وقتی میزان سایش بالاست، رقیق‌شدگی سوخت هم زیاد است. این سایش را می‌توان در مواد یاتاقانی مثل مس، قلع و سرب مشاهده کرد و همین‌طور در مواد سیلندر و رینگ پیستون مثل آهن و کروم. وقتی میزان رقیق‌شدگی سوخت از ۳ درصد بیشتر می‌شود، مقدار این فلزات سایشی در روغن به طرز چشمگیری بالا می‌رود.
نکته مهم این است که موتورهای تزریق مستقیم (DI) معمولاً رقیق‌شدگی سوخت بیشتری نسبت به سیستم‌های انژکتوری پورت (درگاه ورودی) دارند، چون زمان کمتری برای تبخیر سوخت در اختیار است.
دوده
شاید برایتان سؤال باشد که چرا روغن موتورهای دیزلی خیلی زود سیاه می‌شوند؟ پاسخ در دوده است — ذرات سخت کربنی که از سوخت نسوخته دیزل تشکیل می‌شوند.
از آنجایی که در موتورهای دیزلی، زمان بسیار کمی برای تبخیر سوخت فراهم است و همچنین گازوئیل سخت‌تر از بنزین تبخیر می‌شود، این موتورها بیشترین میزان دوده را تولید می‌کنند. برای درک بهتر، فقط کافی است به کف اطراف نازل‌های گازوئیل در پمپ‌بنزین‌ها نگاه کنید.
در فشار و دمای بالای احتراق، سوخت به کربن (دوده) تبدیل می‌شود و این ذرات به‌صورت ساینده عمل کرده و باعث سایش درون موتور می‌شوند. صیقلی شدن دیواره سیلندر و سایش بازوهای اسبک (راکر آرم‌ها) از عوارض رایج آلودگی روغن با دوده است.
این مسأله در موتورهای دیزلی بسیار شایع است و خودروسازان دیزلی از ماده‌ای به نام «کربن سیاه» به عنوان جایگزین دوده در آزمایش‌های دوام موتورها استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های شیمیایی میان روغن موتورهای بنزینی و دیزلی هم در همین توانایی مقابله با دوده است.
تشخیص مشکلات رقیق شدن سوخت
به زبان ساده، آزمایش روغن کارکرده بهترین روش برای شناسایی مشکلات مرتبط با سوخت است. این آزمایش اطلاعات دقیقی از جمله درصد رقیق‌شدگی سوخت، میزان افت ویسکوزیته و درصد آلودگی دوده در روغن را ارائه می‌دهد.
بررسی منظم این شاخص‌ها، امکان پیشگیری و نگهداری پیشگیرانه از موتور را فراهم می‌کند.
راهکارهای کاهش مشکلات سوخت
دانستن وجود مشکل، فقط قدم اول است؛ رفع آن برای افزایش عمر موتور ضروری است.
استفاده از افزودنی‌های مؤثر سوخت — مانند پلی‌اترآمین (PEA) در موتورهای بنزینی — می‌تواند بخشی از مشکلات سوختی را برطرف کند. همچنین، تمیز بودن انژکتورها اهمیت زیادی دارد چون سوخت را بهتر اتمیزه کرده و به تبخیر مناسب آن کمک می‌کند؛ این مسأله هم در بنزینی و هم در دیزلی صادق است.
در آمریکا، افزودنی‌های شوینده در سوخت دیزل اجباری نیستند؛ بنابراین، استفاده از افزودنی‌های شوینده برای دیزل می‌تواند تفاوت زیادی ایجاد کند.
علاوه بر این، استفاده از نوع سوخت مناسب در فصل‌های مختلف (مثل عدم استفاده از بنزین تابستانی در زمستان) و انتخاب روغن موتورهای مخصوص دیزل که توان مقابله با دوده را دارند، نقش مهمی در سلامت موتور ایفا می‌کند.
جمع‌بندی
درک عمیق‌تر از تأثیرات سوخت مایع بر عملکرد موتور، برای نگهداری سالم و کارآمد آن ضروری است. از رقیق‌شدگی سوخت گرفته تا آلودگی دوده‌ای — همه این مشکلات با آزمایش منظم روغن قابل شناسایی‌اند.
وقتی این آگاهی را داشته باشیم، می‌توانیم اقدامات پیشگیرانه مؤثری انجام دهیم و از مشکلات بزرگ‌تر جلوگیری کنیم تا موتور خودرویمان در درازمدت سالم و بی‌دردسر کار کند.
